Stopa końsko-szpotawa to nieprawidłowość występująca u jednego, dwojga dzieci na 1000 urodzeń i stanowi jedną z najczęściej stwierdzanych wad wrodzonych stóp. Ze względu na charakterystyczne objawy, stwierdzana jest tuż po urodzeniu, niekiedy już nawet podczas badania USG ciąży. Najczęściej schorzenie to dotyczy obydwu stóp i nieco częściej diagnozowane jest u chłopców.
Większość deformacji i chorób stóp, bez odpowiedniego leczenia, może w miarę upływu czasu przynieść niewygodę, ból i prowadzić do dalszych problemów obejmujących stawy kolanowe i/lub biodrowe. Diagnozę stawia się najczęściej w wieku niemowlęcym lub dziecięcym, więc wdrażając od razu odpowiednie leczenie i profilaktykę, osobom borykającym się z takimi chorobami można zapewnić odpowiedni komfort funkcjonowania.
Stopa szpotawa — przyczyny deformacji
Często stosowana nazwa tego schorzenia to stopa końsko-szpotawa idiopatyczna, co oznacza nieznaną przyczynę powstawania deformacji. Aktualne przypuszczenia naukowców kierują się w stronę wczesnego rozwoju embrionalnego i nieprawidłowego kształtowania się miofibroblastów (tkanek miękkich). Przykurcz rozwijających się tkanek jest odpowiedzialny za nieprawidłowe ułożenie kości śródstopia.
Szpotawa stopa może również powstać w wyniku ucisku na poprawnie uformowaną stopę w okresie płodowym. Przykurcz jest spowodowany przypadkowym, nieprawidłowym ułożeniem stopy. W tych przypadkach przywrócenie sprawności stopy zazwyczaj nie stanowi większego problemu i nie pozostawia trwałych śladów. Ten rodzaj szpotawości łatwo poddaje się korekcji po urodzeniu.
Cześć badań naukowych koncentruje się również na uwarunkowaniach genetycznych wady, ale jak do tej pory nie ma potwierdzenia tej tezy. Występowanie stopy końsko-szpotawej rodzinnie jest bardzo rzadkie – nie przekracza 1% przypadków.
Fot (Wikipedia). Stopa końsko-szpotawa
Noga końsko-szpotawa — rehabilitacja i ćwiczenia
Podobnie jak w przypadku wielu innych wad związanych z układem kostnym, stopę końsko-szpotawą koryguje się najłatwiej na wczesnych etapach rozwoju schorzenia. W noworodków budowa kostno-stawowa jest elastyczna, więc specjalista ustawia stopę w pozycji prawidłowej, a następnie unieruchamia ją, powodując utrwalenie nowej – właściwej pozycji. Efekty tego typu zabiegów są widoczne po kilku lub kilkunastu tygodniach. Im później wykonana jest korekcja, tym czas przywrócenia prawidłowego ułożenia stopy jest wydłuży.
Metoda Ponsetiego – korekcja szpotawości
Niespełna 70 lat temu profesor Ignatio Ponseti opracował kilkustopniową metodę korekcji stopy końsko-szpotawej.
1. Pierwszy etap obejmuje serię ćwiczeń rozciągających, mających na celu ustawienie stopy w prawidłowej pozycji, utrzymywanej przy pomocy opatrunków gipsowych. Kolejny etap rozpoczyna likwidację końskiego ustawienia (pięta jest uniesiona do góry, a palce skierowane w dół) stopy.
2. Charakterystyczne wygięcie stóp jest spowodowane m.in. przykurczem ścięgna Achillesa, które na tym etapie w znieczuleniu miejscowym zostaje nacięte, dzięki czemu uzyskuje się możliwość zgięcia stopy. Kolejne opatrunki gipsowe stabilizują uzyskany efekt przez mniej więcej trzy miesiące.
3. Końcowe etapy leczenia obejmują zakładanie szyny odwodzącej. Jeżeli zabiegi wykonywane są u dzieci rozpoczynających naukę chodzenia, szynę zakłada się jedynie na noc. Powinna być ona stosowana przez kilka lat (do około czwartego roku życia). U dzieci w okresie przedszkolnym i szkolnym stosuje się również ortezy (stabilizatory) i korygujące wkładki do butów.
Stopy końsko-szpotawe zazwyczaj dobrze poddają się korekcji. Jeżeli sytuacja jest jednak bardziej skomplikowana, wymagająca zabiegu chirurgicznego, jako jedynego dającego szansę na pełne wyleczenie — wykonuje się go po szóstym roku życia dziecka, aby nie zaburzać naturalnego wzrostu stopy.
Po leczeniu – także pod okiem specjalistów
Osoby po zakończonym leczeniu stopy końsko-szpotawej przez co najmniej kilka lat powinny pozostawiać pod stałą opieką lekarza ortopedy i/lub rehabilitanta. W niektórych przypadkach wada może bowiem nawracać, a stały nadzór lekarski pozwoli wychwycić pierwsze symptomy powtarzającego się problemu (chodzenie na palcach, na zewnętrznych krawędziach stóp).
Nie tylko szpotawość — inne wrodzone choroby stóp
Stopy, jako podstawa ciała, powinny bez zarzutu spełniać swoją rolę przez całe życie. W praktyce jednak stosunkowo często pojawiają się różnego rodzaju deformacje rzutujące na sprawność motoryczną. Część z nich ma charakter wrodzony.
- Płaskostopie — w niektórych przypadkach płaskostopie jest spowodowane wrodzonym, słabym napięciem mięśni i więzadeł. W przypadku tej deformacji nie wykształcają się charakterystyczne łuki nadające stopie kształt. W korekcji takiej wady stosuje się rehabilitację, ćwiczenia korekcyjne wzmacniające mięśnie i więzadła stopy oraz oczywiście wkładki ortopedyczne z dużym uwypukleniem łuku podłużnego stopy (jak wkładki do butów Scholl w technologii Biomechanics). Płaskostopie jest powszechnie spotykaną wadą (szacuje się, że może dotyczyć ona nawet 2/3 populacji), a nieleczone prowadzi niekiedy do poważnych problemów z układem kostno-stawowym.
- Wrodzona stopa płaska (stopa suszkowata)— rzadko występująca wada o podłożu genetycznym, trudno poddająca się leczeniu. Zazwyczaj wymagany jest w jej przypadku zabieg operacyjny.
- Stopa wydrążona — posiada nadmiernie uniesione sklepienie i związane z nim deformacje palców (palce szponiaste) czy koślawe przodostopie. W zaawansowanych stadiach choroba powoduje trudności z samodzielnym poruszaniem się, złamania czy powstawanie odcisków, modzeli w obrębie stopy. Wymaga stałego stosowania obuwia ortopedycznego. Deformacja najczęściej ma podłoże genetyczne, współistniejąc z chorobą Charcot-Marie-Tooth.
- Paluch koślawy — traktowany często jako wada nabyta ze względu na możliwość jego powstawania pod wpływem noszenia źle dobranego obuwia (wąski przód buta, wysoki obcas), jednak drugą przyczyną powstania koślawego palucha są czynniki genetyczne. Zniekształcenia stawu i poszerzenie przodostopia może być korygowane przy pomocy specjalnych wkładek do butów czy separatorów korygujących ustawienie palców oraz odpowiednio dobranego obuwia, poprawiającego komfort chodzenia. Pełną korekcję uzyskuje się jedynie drogą operacyjną.
- Stopa piętowa wrodzona — pojawia się stosunkowo często u dzieci w pierwszych dniach życia. Polega na nadmiernym zgięciu grzbietowym stopy z wyraźnym guzem na pięcie. Zazwyczaj wada pojawia się w wyniku nieprawidłowego ułożenia płodu w ostatnich dniach ciąży. Wczesna rehabilitacja po porodzie pozwala na szybką korektę nieprawidłowości.
***
Diagnozowaniem i leczeniem (w tym leczeniem zabiegowym), a także profilaktyką różnych chorób stóp zajmuje się ortopeda i/lub podolog.
