Orzeczenie o niepełnosprawności — jak, gdzie, kiedy się to załatwia?

Chcąc korzystać z przywilejów dla osób niepełnosprawnych, nie wystarczy “być osobą na wózku”. Niepełnosprawność jest w takim przypadku oczywista, ale aby mieć prawo do pełni świadczeń i ulg przynależnych takim osobom, należy postarać się o orzeczenie o niepełnosprawności i stosowną legitymację.

Kto może otrzymać ten dokument i jak przebrnąć przez proceduralny gąszcz?

 Warunki otrzymania orzeczenia o niepełnosprawności

• Wiek — każdy powyżej 16 roku życia, kto uważa się za osobę niepełnosprawną, może wystąpić o wydanie orzeczenia. W imieniu dzieci robią to ich prawni opiekunowie. Osoby mające mniej niż 16 lat, u których stwierdza się niepełnosprawność, otrzymują orzeczenie bez określania stopnia jej zaawansowania.
• Niepełnosprawność — rozumiana w tym przypadku jako konkretne schorzenie, które upośledza sprawność organizmu.
• Inne ograniczenia —należą do nich czynniki uniemożliwiające podjęcie pracy zarobkowej, na przykład konieczność stałej opieki i/lub pomocy ze strony osób trzecich, problemy w codziennym sprawnym funkcjonowaniu (konieczność używania protezy, implantów, zewnętrznych urządzeń, jak pompa insulinowa czy sprzęt wspomagający poruszanie się: laski, balkoniki, wózki inwalidzkie).

Spełnienie powyższych kryteriów jest orzekane przez komisję badającą sposób życia danej osoby i ustalającą stopień niepełnosprawności.

Stopnie niepełnosprawności

• Lekki – oznaczający problemy w codziennym życiu umożliwiające podjęcie pracy jedynie na część etatu. Osoby otrzymujące ten stopień niepełnosprawności potrzebują urządzeń zapewniających prawidłowe funkcjonowanie (pompy insulinowe, protezy, implant ślimakowy i inne).
• Umiarkowany — otrzymują go osoby niezdolne do pracy zarobkowej w standardowych warunkach (bo konieczne jest w ich przypadku stworzenie odpowiednio przystosowanego stanowiska pracy) oraz wymagające pomocy innych w codziennym funkcjonowaniu przez okres dłuższy niż rok.
• Znaczny — przeznaczony dla osób całkowicie niezdolnych do podjęcia pracy (ewentualnie po znacznym dostosowaniu stanowiska pracy) oraz zależnych od stałej pomocy osób trzecich w codziennym życiu (pomoc przy ubieraniu, czynnościach higienicznych, komunikacji i wielu innych czynnościach).

 Do czego przydaje się orzeczenie?

 Formalne poświadczenie niepełnosprawności otwiera możliwość uzyskania różnego rodzaju ulg, świadczeń i pomocy, w codziennym życiu oraz aktywizacji zawodowej. Umożliwia ono między innymi:

• zatrudnienie się w zakładach pracy chronionej,
• otrzymanie dodatkowych przywilejów pracowniczych (jak na przykład dłuższe przerwy, krótszy czas pracy, dodatkowy urlop wypoczynkowy),
• pobieranie świadczeń opiekuńczych, dodatków mieszkaniowych,
• uzyskanie (w niektórych przypadkach) karty parkingowej i możliwości parkowania w miejscach dla niepełnosprawnych,
• korzystanie z pomocy w podjęciu pracy (dofinansowanie działalności gospodarczej, zakup komputera umożliwiającego zdalną pracę i inne ułatwienia dla pracujących niepełnosprawnych),
• wykorzystywanie dofinansowania do wyjazdów i zakupu niezbędnego sprzętu rehabilitacyjnego, ortopedycznego i pomocniczego,
• pozyskanie dofinansowania na likwidację barier architektonicznych (przebudowa progów, podjazdów w domu) i technicznych (zakup urządzeń umożliwiających samodzielne funkcjonowanie, jak miedzy innymi elektryczne wózki inwalidzkie).

Osoba niepełnosprawna może również skorzystać z konkretnych usług i przysługujących jej ulg. Są to:

• odliczenia od dochodu wszystkich wydatków na cele rehabilitacyjne,
• pomoc podczas codziennych czynności (zakupy, wizyty w urzędach, sprzątanie, opieka pielęgniarska),
• ulgi w środkach transportu publicznego, palcówkach kulturalnych i centrach sportowych.

 Powyższe korzyści nie zostaną przyznane automatycznie osobie posiadającej orzeczenie. Część z nich wymaga spełnienia dodatkowych warunków, o które należy pytać w instytucji związanej bezpośrednio z konkretnym rodzajem pomocy.

 Techniczna strona składania wniosku o orzeczenie

Procedura ta nie jest skomplikowana, warto jednak znać kilka reguł, które być może skrócą czas oczekiwania na orzeczenie i konieczność ewentualnego uzupełniania czy poprawiania dokumentacji.

1. Składający wniosek — we własnym imieniu wniosek o orzeczenie może złożyć każda pełnoletnia osoba, posiadająca pełnię praw. Może tego dokonać również opiekun prawny lub kurator, w przypadku osób niepełnoletnich.
2. Potrzebne dokumenty
   • Wniosek o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności (można go otrzymać w miejscu pracy komisji orzekającej lub pobrać ze strony internetowej).
   • Zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia — uwaga, jest ono ważne jedynie 30 dni, więc jeżeli kompletowanie dokumentacji się przedłuża, warto zaświadczenie uzyskać na samym końcu.
   • Pozostała dokumentacja medyczna — wszystkie badania, zaświadczenia o konsultacjach specjalistycznych, dokumentacja szpitalna i pozostałe dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie stopnia niepełnosprawności.
3. Termin — występując o orzeczenie po raz pierwszy, można to zrobić w dowolnym terminie, natomiast przedłużając istniejące orzeczenie, należy złożyć dokumentację nie później niż na 30 dni przed wygaśnięciem terminu ważności.
4. Gdzie złożyć dokumenty — w powiatowym zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności, w miejscu swojego stałego (czyli ponad dwa miesiące) pobytu/zamieszkania.
   Aktualna baza zespołów orzekających na terenie Polski dostępna jest tutaj
5. Opłaty — wydanie orzeczenia o niepełnosprawności przez komisję jest bezpłatne.

Dokumenty złożone… i co dalej?

Posiedzenie komisji orzekającej zazwyczaj jest wyznaczane w terminie do 30 dni od dnia złożenia kompletnej dokumentacji. Osoba zainteresowana otrzymuje pismo z terminem i godziną posiedzenia, oraz ewentualnym wyjaśnieniem, jeżeli czas potrzebny na zebranie komisji się wydłuży (do dwóch miesięcy). Tak dzieje się w przypadku konieczności przeanalizowania bardziej skomplikowanej dokumentacji.

 Obecność na posiedzeniu komisji jest obowiązkowa!

 Jeżeli z przyczyn losowych osoba starająca się o orzeczenie nie może w niej uczestniczyć, zostanie wyznaczony nowy termin (w przypadku powiadomienia komisji do 14 dni przed planowanym posiedzeniem). Jeżeli nieobecność pozostanie nieusprawiedliwiona — komisja nie rozpatrzy wniosku.

Zaoczne wydanie orzeczenia jest możliwe jedynie po uzyskaniu zaświadczenia od lekarza o braku możliwości stawienia się przed komisją. W razie konieczności przeprowadzenia badania przez komisję, odpowiednie zaświadczenie lekarskie umożliwia przeprowadzenie go w miejscu przebywania osoby niepełnosprawnej.

14 dni oczekiwania na orzeczenie

Decyzja komisji przekazywana jest osobie zainteresowanej pocztą (lub można ją odebrać osobiście w siedzibie komisji). Ewentualne odwołanie od decyzji należy złożyć do wojewódzkiego zespołu orzekającego, w terminie 14 dni od otrzymania decyzji.

Fot. Wzory orzeczeń: po lewej orzeczenie o niepełnosprawności osoby poniżej 16 roku życia (bez określania stopnia niepełnosprawności), po prawej orzeczenie o stopniu niepełnosprawności osoby powyżej 16 roku życia.

 Legitymacja osoby niepełnosprawnej

Samo orzeczenie nie umożliwia jeszcze korzystania z ulg i przywilejów dla niepełnosprawnych. Takie możliwości daje legitymacja, o wydanie której należy się zwrócić po otrzymaniu decyzji komisji orzekającej. Jest ona rodzajem dowodu osobistego osoby niepełnosprawnej, który umożliwia skorzystanie z dostępnych ulg i udogodnień.

Fot. Wzory legitymacji dla niepełnosprawnych (po lewej dla osoby do 16 roku życia, po prawej dla osoby powyżej 16 roku życia).

***

Uregulowania prawne dotyczące orzekania o niepełnosprawności określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (tekst jednolity — Dz.U. z 2018 r. poz. 2027)