Osteoporoza – jak chronić się przed jej skutkami? Sprzęt pomocny w leczeniu i profilaktyce złamań osteoporotycznych
Z powodu osteoporozy w Europie co 30 sekund dochodzi do złamania kości. Najczęściej urazy dotyczą kręgosłupa, kości udowej i kości przedramienia. W Polsce choruje ponad 3 miliony starszych osób, a tylko 200 tys. z nich się leczy bądź podejmuje jakiekolwiek działania profilaktyczne chroniące przed złamaniami osteoporotycznymi. Osteoporoza i jej powikłania: unieruchomienie, przewlekły ból, zanik mięśni, odleżyny, zatorowość płucna, zwiększona podatność na różnego rodzaju zakażenia, to jedna z najczęstszych przyczyn niesprawności, kalectwa, a nawet zgonów seniorów w krajach rozwiniętych. A wszystko może zacząć się od zwykłego, na pozór niegroźnego w skutkach, upadku…
Choroba dotyka przede wszystkim kobiety, znacznie rzadziej mężczyzn. Osoby w wieku 50 – 60 lat plus cierpiące na osteoporozę są narażone na duże ryzyko złamań. W przypadku pań wynosi ono nawet 40%, w przypadku panów – kilkanaście. Jak wynika ze statystyk, prawie połowa zdrowych osób po sześćdziesiątce upada raz w roku. Słabsze i chore znacznie częściej, a każdy taki upadek grozi złamaniem osteoporotycznym.
Co to jest osteoporoza?
Osteoporoza to groźna i powszechna choroba układu szkieletowego, cechująca się postępującym zmniejszaniem się masy kostnej i niszczeniem struktury kości, co objawia się ich kruchością i znacznie zwiększoną podatnością na złamania. Tkanka kostna ulega rozrzedzeniu (zrzeszotnienie), co osłabia cały szkielet. W przypadku nieleczonej osteoporozy sytuacja pogarsza się z biegiem czasu coraz bardziej.
Jakie są objawy osteoporozy?
Niestety, choroba ta rozwija się na początku bezobjawowo. Proces rozrzedzania kości, jeśli nie stosuje się odpowiedniej profilaktyki w postaci dbania o kondycję fizyczną i właściwą dietę, dostarczającą organizmowi potrzebne ilości wapnia i witaminy D, może rozpocząć się już w młodym wieku (25 – 30 lat).
Dopiero później, po 50 roku życia, pojawiają się pierwsze, stosunkowo łagodne jeszcze symptomy osteoporozy. To między innymi: nieco wolniejszy chód, odczuwanie pewnego dyskomfortu przy wstawaniu czy siadaniu, zmniejszenie zakresu ruchomości niektórych stawów (zazwyczaj w kręgosłupie), bolesne napięcie mięśni grzbietu…
Wraz z postępowaniem choroby objawy się nasilają. Dochodzi ból w odcinku piersiowo-lędźwiowym i ograniczenie ruchomości w tym odcinku. Ze względu na coraz mniejszą gęstość mineralną kości, może nastąpić widoczny spadek masy ciała, charakterystyczne przygarbienie sylwetki i – przede wszystkim – częste złamania osteoporotyczne, do których dochodzi na skutek nawet bardzo niewielkiej siły (to tak zwane złamania niskoenergetyczne). Zazwyczaj to urazy kręgosłupa, złamania kości promieniowej, udowej, przedramiennej…
Kto choruje na osteoporozę?
W zasadzie problem dotyczy wszystkich, którzy przekraczają pewien wiek. To, spowodowana słabym wchłanianiem wapnia, osteoporoza starcza, dotykająca seniorów powyżej 70 – 75 roku życia.
Funkcjonuje również termin osteoporoza pomenopauzalna, ponieważ choroba kości, o której tu mowa, jest szczególnym problemem kobiet przekwitających (50 – 55 lat), które w kilka lat po ostatniej miesiączce, z powodu spadku poziomu estrogenu, drastycznie tracą gęstość kości, jeśli nie stosują hormonalnej terapii zastępczej.
Na osteoporozę choruje się również wtedy, gdy jest ona konsekwencją innej, przewlekłej choroby, jak na przykład: cukrzyca, nadczynność tarczycy, endometrioza, choroba układu pokarmowego (celiaklia, zapalenie jelit i inne), niewydolność nerek, przewlekła, obturacyjna choroba płuc, białaczka, hemofilia, sarkoidoza…
Do istotnych czynników ryzyka, poza zaawansowanym wiekiem, menopauzą i niektórymi chorobami, należą również: siedzący tryb życia, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, drobna, wątła budowa ciała, długotrwałe unieruchomienie, zażywanie niektórych leków (przeciwpadaczkowe, sterydowe, psychotropowe), rasa biała i uwarunkowania genetyczne oraz – oczywiście – zła dieta (to jest niedobór wapnia i witaminy D3).
Jak zdiagnozować osteoporozę?
Kluczem do wszystkiego jest densytometria. Osoby znajdujące się w grupie ryzyka powinny mieć co jakiś czas przeprowadzane badanie gęstości kości. Badanie densytometryczne pozwala określić czy struktura kośćca jest prawidłowa oraz ewentualnie zdefiniować, w którym stadium osteoporozy znajduje się dana osoba. Leczenie oraz działania profilaktyczne zależą od zaawansowania choroby i wieku pacjenta.
Jak wygląda leczenie osteoporozy?
Na „zagęszczenie” kości zaleca się niekiedy terapię farmakologiczną oraz – przede wszystkim – ustawia odpowiednią suplementację i / lub dietę na osteoporozę ze szczególnym uwzględnieniem koniecznej dziennej dawki wapnia, który znajduje się między innymi w mleku, jogurtach, serach żółtych. Warto w takim przypadku ograniczyć jednocześnie w menu te produkty, które utrudniają organizmowi przyswajanie wapnia (jak na przykład szpinak). Niezbędna jest również witamina D, którą „dostarcza się” organizmowi wystawiając się na światło słoneczne. Kilkunastominutowy spacer w promieniach słońca kilka razy w tygodniu w zupełności wystarcza.
W przypadku, kiedy występują już osteoporotyczne złamania kości, konieczna może być interwencja chirurgiczna i / lub odpowiednia rehabilitacja – usztywnienie kości, potem odbudowa masy mięśniowej i powrót do określonego zakresu ruchomości kończyny czy kręgosłupa. W przypadku osteoporozy kręgosłupa, stosuje się gorsety ortopedyczne. Dla stabilizacji innych części szkieletu (kości udowej czy ramiennej), zalecane są różnego rodzaju ortezy. W okresie rehabilitacji po zdjęciu stabilizatorów, bardzo przydatny jest sprzęt pomagający wzmocnić mięśnie i zwiększyć ruchomość stawów (jak na przykład rotor). Dobrze robią w tym okresie także masaże.
Najważniejsza jest jednak profilaktyka!
Działania profilaktyczne w okresie wzrostu i dojrzewania to przede wszystkim aktywność fizyczna na świeżym powietrzu wspomagająca prawidłowy rozwój kości i mięśni oraz dobrze zbilansowana dieta.
W okresie pomenopauzalnym w przypadku kobiet również dobrze robi regularny ruch (taniec, pływanie), ale ważne jest także unikanie używek, odpowiednia ilość wapnia i witaminy D oraz – co najistotniejsze – terapia hormonalna, która pomaga chronić kościec.
W przypadku osób starszych – jak w każdym innym przypadku, ogromne znaczenie ma ruch i dieta na osteoporozę, ale – przede wszystkim – zapobieganie upadkom, bo one w tej sytuacji są najgroźniejsze. Dotyczy to szczególnie tych seniorów, którzy mają problem z chodzeniem, koordynacją ruchową, utrzymaniem równowagi, zaburzeniami krążenia etc. W zmniejszaniu ryzyka upadku pomagają wszelkiego rodzaju balkoniki rehabilitacyjne, chodziki dla dorosłych, podpórki (rollatory), a także laski czy kule ortopedyczne. To podstawa profilaktyki osteoporozy u ludzi starszych i coś, co może ratować im zdrowie i życie. Upadki w tym wieku są bowiem jednym z głównych powodów inwalidztwa i piątą z kolei przyczyną śmierci pacjentów w wieku 75 lat i więcej. Warto więc zadbać nie tylko o balkonik rehabilitacyjny dla babci czy dziadka, ale także o uchwyty w łazience, siedzisko pod prysznic, ławeczkę do wanny czy antypoślizgowe podłogi oraz wyręczać ich we wszystkim, co może nadwyrężać ich kręgosłup, jak choćby dźwiganie ciężarów czy niektóre prace domowe.
Fot. Dynawalk – pomoc dla pacjenta w utrzymaniu pionowej pozycji i reedukacji chodu, na przykład po operacji zespolenia kości.
Fot. Nowoczesne rollatory – wygodna i praktyczna podpórka inwalidzka Leopard z torbą na zakupy, oraz podpórka dla seniora – Jaguar, pomagające przy wstawaniu, chodzeniu i zabezpieczające przed upadkiem oraz jego groźnymi, osteoporotycznymi skutkami.
