Osoby niesprawne fizycznie, poruszające się na wózkach inwalidzkich, aby mogły w miarę bezproblemowo i samodzielnie funkcjonować na co dzień we własnym domu, wymagają specjalnej aranżacji przestrzeni mieszkalnej. W projekcie takim należy uwzględnić zarówno odpowiedni rozkład pomieszczeń, jak i urządzenie i wyposażenie każdego z nich. Kuchnia, sypialnia czy łazienka dla niepełnosprawnych muszą spełniać określone wymogi, aby były prawdziwie funkcjonalne dla osób z ograniczeniami ruchowymi.
Aranżując mieszkanie dla osoby na wózku, trzeba już na samym początku zaplanować kilka praktycznych, a czasami wręcz niezbędnych w tej sytuacji rozwiązań…
- O ile to tylko możliwe, warto zorganizować przestrzeń w taki sposób, aby nie mnożyć niepotrzebnie pomieszczeń i drzwi. Im więcej miejsca, tym lepiej dla osoby na wózku, dlatego zdecydowanie poleca się łączenie salonu z kuchnią i jadalnią czy na przykład łazienki z sypialnią, łazienki z toaletą. Progi, wąskie przejścia, korytarze tylko utrudniają poruszanie się po mieszkaniu. Dużo wolnej przestrzeni sprawdza się znacznie lepiej.
- Jeśli już konieczne są drzwi, jak choćby te wejściowe czy powiedzmy do WC, trzeba zadbać o to, aby były one odpowiednio szerokie (absolutne minimum to 90 cm, ale oczywiście 110 cm jest znacznie wygodniejszym rozwiązaniem), najlepiej przesuwne i zdecydowanie bez progów. Jeżeli są to tradycyjne, skrzydłowe drzwi, dla wygody niepełnosprawnego na wózku, powinny się „szeroko otwierać”. Nie można też zapominać o zamontowaniu klamek (i wizjera w drzwiach wejściowych) na odpowiedniej wysokości, co dla osoby siedzącej na wózku oznacza mniej więcej metr od podłogi.
- Podobnie sytuacja ma się z oknami i drzwiami balkonowymi. Muszą być odpowiednio szerokie i mieć uchwyty czy klamki na właściwej wysokości, aby osoba niepełnosprawna mogła łatwo zamknąć czy otworzyć okno lub wyjechać wózkiem na balkon.
- W całym mieszkaniu – nieco niżej niż zwykle – muszą być także zamontowane włączniki świateł czy na przykład domofon w przedpokoju. Niektórzy projektanci polecają nowoczesne rozwiązania, które w ogóle eliminują potrzebę korzystania z takich włączników (czujniki ruchu włączające i wyłączające automatycznie światła w danym pomieszczeniu lub sterowanie głosowe światłem), jednak nie każdemu to odpowiada i – fakt – czasami bywa zawodne. Rzecz gustu.
- Jeśli iść o krok dalej, pojawia się już tak zwany dom inteligentny, w którym za pomocą jednego pilota wygodnie steruje się wszystkim – począwszy od świateł czy telewizora, poprzez ogrzewanie na otwieraniu i zamykaniu żaluzji czy okien skończywszy. To ideał… niestety dość kosztowny i niezbyt łatwy do zrealizowania.
- Podłogi w mieszkaniu osoby niepełnosprawnej muszą być wygodne do jazdy wózkiem i – koniecznie – antypoślizgowe. Wybiera się w tej sytuacji najczęściej płytki o ryflowanej nawierzchni albo kładzie wytrzymały i odporny na ścieranie parkiet lub ewentualnie wykładzinę, ale tylko o bardzo krótkim włosiu, aby nie utrudniała przemieszczania się na kołach. Trzeba raczej zapomnieć natomiast o dywanach z wywijającymi się rogami czy wszelkich „wędrujących” po podłodze dywanikach. To istna zmora dla wózków!
- W domu niepełnosprawnej osoby muszą dominować obłości. Dla wygody i bezpieczeństwa unika się wszelkich ostrych wykończeń, kantów, rogów, a stosuje zaokrąglenia i łagodne przejścia.
- Mebli i sprzętów w domu powinno być jak najmniej. One zazwyczaj głównie przeszkadzają, a nie pomagają „wózkowiczom”. Jazda slalomem po domu pomiędzy niepotrzebnymi krzesłami czy kolejnymi stoliczkami nie jest przyjemna ani sensowna. Warto o tym pamiętać i pilnować, by mieszkanie się nie zagracało. Minimalizm i ergonomia to podstawa!
- Urządzając dowolne pomieszczenie, zwłaszcza w małym mieszkaniu, trzeba mieć zawsze na uwadze to, że osoba niepełnosprawna potrzebuje w danym wnętrzu, co najmniej półtora metra wolnej powierzchni do swobodnego manewrowania wózkiem. Łatwiej to sobie uzmysłowić, kiedy rysuje się w myślach na podłodze okrąg o średnicy mniej więcej właśnie 150 cm). Tyle właśnie potrzeba, aby wykręcić czy zawrócić, siedząc na wózku inwalidzkim.
Łazienka i WC dla niepełnosprawnych
Łazienka i toaleta przystosowane do potrzeb niepełnosprawnych na wózkach muszą być pomieszczeniami dość dużymi (najlepiej zresztą, jeśli zarówno WC, jak i część kąpielowa znajdują się w jednym wnętrzu). Poza niezbędnym wyposażeniem, trzeba jeszcze zapewnić tam, co najmniej te wspomniane wyżej półtora metra wolnej przestrzeni niezbędnej dla manewrowania wózkiem. Przesuwane lub na przykład podnoszone (żaluzjowe) drzwi do łazienki i zniwelowany próg umożliwiają choremu wygodne wjeżdżanie i wyjeżdżanie z pomieszczenia, a klamka i włącznik światła umieszczone metr od podłogi nie nastręczają mu dodatkowych trudności, bo są w zasięgu jego ręki. Obowiązkowym elementem wyposażenia łazienki dla niepełnosprawnych są różnego rodzaju uchwyty i poręcze (przy wannie pod prysznicem, obok sedesu), które pomagają w wykonywaniu różnych czynności toaletowych. Jeśli w łazience jest wanna, warto pomyśleć o specjalnej ławeczce do niej, a może także o podnośniku wannowym dla niepełnosprawnych, dzięki któremu starsza i / lub niesprawna fizyczne osoba łatwo i bezpiecznie jest umieszczana w kąpieli i tak samo łatwo i bezpiecznie opuszcza potem wannę. Opcją pośrednią są wanny z drzwiczkami, do których stosunkowo łatwo się wchodzi. Zdecydowanie najwygodniejszym rozwiązaniem w przypadku osób niepełnosprawnych prawie zawsze jest jednak prysznic – najczęściej taki bezkabinowy i bezbrodzikowy, z odpływem bezpośrednio w (antypoślizgowej) podłodze. Można wygodnie korzystać z niego przy pomocy specjalnego siedziska lub nawet wózka kąpielowego. Co istotne, sam prysznic montuje się niżej niż standardowo, bo osoba niepełnosprawna nie korzysta z niego na stojąco. Niżej (bo w zasięgu ręki osoby siedzącej) musi być także sama bateria. Podobnie jak bateria nad podwieszaną umywalką, znajdującą się – prawidłowo – na wysokości tuż nad kolanami osoby na wózku, aby mogła się ona maksymalnie przybliżyć do kranu czy lustra nad umywalką (aby było funkcjonalnie, dolna jego krawędź musi się znajdować mniej więcej na wysokości 100 cm od podłogi). Sedes przystosowany do potrzeb osoby niepełnosprawnej powinien być zamontowany na wysokości pół metra od podłoża i wyposażony w nakładkę z solidnymi uchwytami i przerywaną z przodu deskę, która ułatwia czynności toaletowe. Dla wygody użytkownika można rozważyć też bardzo praktyczne w tej sytuacji rozwiązanie, a mianowicie mechanizm uruchamiający spłuczkę zamontowany nie – jak zwykle – z tyłu, ale na przykład z boku.
Kuchnia dla niepełnosprawnych
Kuchnia dla niepełnosprawnych, najlepiej połączona z salonem, musi spełniać warunki ergonomii zwykłej kuchni i specyficzne wymogi osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Te pierwsze zakładają odpowiedni podział i układ roboczych stref kuchennych: zapasów, przechowywania, zmywania, przygotowywania i gotowania. Te drugie natomiast muszą umożliwić wygodne korzystanie z kuchni osobie niepełnosprawnej. Niezbędna jest tutaj, jak w każdym innym pomieszczeniu, antypoślizgowa podłoga. W kuchniach dla niepełnosprawnych dobrze sprawdzają się wyspy, jeśli więc można sobie na takie rozwiązanie pozwolić, to warto to zrobić. Jeśli chodzi o meble, projektanci mają duże pole do popisu, bo istnieje obecnie wiele ciekawych i funkcjonalnych rozwiązań do kuchni. Pod blatami można w ogóle nie umieszczać szafek, aby wygodnie podjeżdżało się tam wózkiem lub można tam zaplanować wysuwane szafki – na kółkach. Same blaty kuchenne montuje się nieco niżej albo – jeśli z kuchni korzystają także osoby pełnosprawne – stosuje się dodatkowe, wysuwane (na wysokość wygodną dla siedzącego na wózku człowieka) blaty. W szafkach doskonale sprawdzają się półki obrotowe, dzięki którym nie trzeba schylać się i szukać niczego w głębi, do wszystkiego jest łatwy dostęp. Kuchenne szafki wiszące w mieszkaniu osoby na wózku powinny być opuszczane. Nowoczesne rozwiązania teleskopowe pozwalają uczynić z wiszącej szafki ruchomą część wyposażenia, co jest wygodne dla kogoś, kto nie może sięgać wyżej. Do domu bez barier poleca się płytkie zlewozmywaki nablatowe z jednouchwytową baterią na odpowiednim poziomie oraz indukcyjne płyty grzewcze, z których najłatwiej i najbezpieczniej korzysta się, będąc na wózku. Należy też pomyśleć o łatwym dostępie do piekarnika, lodówki, kuchenki mikrofalowej etc. Aby osobie niepełnosprawnej było wygodnie, urządzenia AGD (ich włączniki, drzwiczki itp.) muszą się znajdować mniej więcej na poziomie 100 – 120 cm od podłogi.
Salon w mieszkaniu osób niepełnosprawnych
W pokoju dziennym, komfortowym dla osób niepełnosprawnych, trzeba zadbać przede wszystkim o przestrzeń, światło, miłą atmosferę, automatyczne sterowanie telewizorem, sprzętem audio, żaluzjami, klimatyzacją oraz… wygodne siedzisko, zapewniające relaks, miejsce do czytania, oglądania filmu czy słuchania muzyki. Zależnie od upodobań, ale i kondycji oraz indywidualnych potrzeb pacjenta, może to być po prostu sofa albo rehabilitacyjny fotel pionizujący. Wszystko zależy od tego, czy dana osoba spędza cały czas na wózku inwalidzkim, czy lubi, chce, może przesiadać się z niego czasami na inne meble. W salonie powinno być ich niewiele – tylko to, co niezbędne. Poza wspomnianym już siedziskiem, wystarczy stolik lub ława czy stół regulowany na wysokość, lampa w kąciku wypoczynkowym, może komoda z kilkoma (zabezpieczonymi przed wypadaniem) szufladami na odpowiedniej wysokości…
Sypialna dla niepełnosprawnych
W sypialni ustawia się wygodne, w pełni regulowane (najlepiej przy pomocy pilota) łóżko, do którego musi być zachowany swobodny dostęp z obu stron. Jego wysokość powinna być mniej więcej zgodna z wysokością siedziska wózka, aby łatwo było się samodzielnie przesiadać z wózka na łóżko i odwrotnie. Jeżeli pacjent dużo czasu leży, dobrze jest zapewnić mu profilaktycznie w sypialni materac przeciwodleżynowy. W cięższych stanach i bardziej zaawansowanej niesprawności niezbędny może okazać się podnośnik sufitowy dla chorego, dzięki któremu można go łatwo transferować nie tylko z łóżka na wózek czy z wózka na łóżko, ale także na przykład z sypialni do łazienki. Przy łóżku przydaje się oczywiście stolik nocny i lampka.
Przedpokój dla niepełnosprawnych
I wreszcie przedpokój dla niepełnosprawnych, który powinien być możliwie szeroki, by nie zmuszać osoby na wózku do przeciskania się przez niego. Korytarz o szerokości 120 cm to absolutne minimum w tej sytuacji, a w jego fragmentach przy drzwiach do poszczególnych pomieszczeń, musi być jeszcze około 30 cm więcej. Niezwykle istotna jest organizacja szafy w mieszkaniu osoby niepełnosprawnej. Trzeba tu brać pod uwagę wyłącznie takie rozwiązania, które pozwalają na wysunięcie na zewnątrz wieszaków czy koszy, aby nie trzeba było sięgać w głąb szafy, oraz na opuszczenie tego, co znajduje się w niej nieco wyżej. Do tego, o czym była już mowa wcześniej, podłoga bez dywaników, wizjer w drzwiach i domofon na wysokości mniej więcej 120 cm, zniwelowane progi.
