SM (screrosis multiplex) to jedna z najczęściej występujących chorób ośrodkowego układu nerwowego o podłożu autoimmunologicznym. Przyczyny stwardnienia rozsianego nie są znane, natomiast sam mechanizm postępu tej choroby – tak. Polega on na stopniowej degradacji (w wyniku autoimmunologicznego procesu zapalnego) mieliny osłaniającej włókna nerwowe i stopniowego uszkadzania układu nerwowego. Stała rehabilitacja jest jednym z najważniejszych elementów terapii, a sprzęt ortopedyczny ułatwiający poruszanie się jest niekiedy podstawowym wyposażeniem chorego na SM w zaawansowanym stadium.
Kto może tego potrzebować? Co wpływa na bycie w grupie ryzyka, jeśli chodzi o stwardnienie rozsiane? Istnieje kilka poznanych czynników sprzyjających zachorowaniu na SM:
- płeć żeńska (kobiety chorują na to częściej),
- rasa biała (stwardnienie rozsiane nie występuje u Eskimosów, Indian i wśród Bantu, bardzo rzadko spotykane jest też wśród Chińczyków i Japończyków),
- wiek do 40 roku życia (zachorowania u dzieci i osób starszych są również możliwe, ale zdecydowanie rzadsze),
- szerokość geograficzna (kluczowe jest tutaj nasłonecznienie i produkcja witaminy D; rejony świata o największej liczbie przypadków SM, to: Europa, Stany Zjednoczone, Nowa Zelandia i część Australii, natomiast najrzadziej choroba występuje w Afryce, Azji i Ameryce Południowej, a konkretniej – w północnej jej części).
Objawy SM
Początkowe objawy stwardnienia rozsianego są często przez chorych bagatelizowane – przede wszystkim ze względu na ich zanikowy charakter (symptomy zanikają samoistnie po pewnym czasie na rzecz pojawienia się innych, co zaburza nieco obraz sytuacji) oraz niewielkie natężenie. Pierwsze objawy mogące wskazywać na SM to między innymi:
- drętwienie i / lub mrowienie kończyn,
- skurcze mięśni,
- zaburzenia ostrości widzenia i / lub widzenie podwójne,
- zaburzenia w prawidłowym chodzeniu,
- nerwobóle, na przykład ból odczuwany wzdłuż kręgosłupa.
Objawy SM występują w postaci okresowych rzutów choroby i czasu remisji. W bardzo nielicznych przypadkach obserwuje się stale narastające symptomy uszkodzenia nerwów. Charakterystyczną cechą choroby jest postęp objawów od kończyn dolnych ku górze. Do wymienionych początkowych oznak stwardnienia rozsianego w późniejszym czasie dołączają kolejne:
- problemy ze wzrokiem – zapalenie nerwu (w jednym oku), oczopląs,
- brak czucia,
- objaw Lhermitte’a – głowa przyciągnięta do klatki piersiowej przez osobę stojącą naprzeciwko chorego, powoduje u niego silny ból od ramion promieniujący w dół pleców,
- nietrzymanie moczu i stolca,
- osłabienie libido, zaburzenia erekcji,
- przewlekłe zmęczenie,
- stany depresyjne.
Diagnozowanie SM
Stawianie diagnozy w przypadku stwardnienia rozsianego opiera się na szeregu badań, z których podstawowymi są:
- badanie płynu mózgowo-rdzeniowego – stwierdzona obecność oligoklonalnych prążków IgG w ilości powyżej 4 mg / 100 ml potwierdza w 90% chorobę SM,
- rezonans magnetyczny (MRI) – badanie rezonansem ośrodkowego układu nerwowego uwidacznia ogniska zapalne w obrębie mózgu,
- badania wzroku i słuchu – to właśnie wzrok i / lub słuch często jako pierwsze ulegają uszkodzeniu w wyniku postępującego stwardnienia rozsianego.
Leczenie SM
Podstawą leczenia stwardnienia rozsianego jest terapia farmakologiczna oraz fizjoterapia i rehabilitacja.
- Kortykosteroidy – stosowane w okresach nasilenia choroby kortykosteroidy zmniejszają reakcję zapalną i obrzęk, zmniejszając tym samym intensywność choroby. Poprawiają one również przewodnictwo nerwowe. Leczenia sterydami nie stosuje się w okresach remisji choroby.
- Leczenie farmakologiczne – stosowane w celu obniżenia napięcia mięśniowego u chorego.
- Fizjoterapia i rehabilitacja – znacznie poprawiające stan mięśni i ruchomość osoby chorej na SM. Odpowiednie ćwiczenia zmniejszają ból, niwelują przykurcze i napięcie mięśni, a tym samym umożliwiają prawidłowe funkcjonowanie chorych w okresach remisji.
Rehabilitacja osób z SM
Rehabilitacja funkcjonalna w postaci regularnych ćwiczeń usprawniających funkcje psychoruchowe pacjenta, jest jedną z najważniejszych składowych leczenia stwardnienia rozsianego. Po każdym rzucie choroby konieczne jest jak najszybsze przywrócenie maksymalnej, możliwej sprawności. Odpowiednia rehabilitacja i stałe ćwiczenia mogą również działać prewencyjnie i łagodzić kolejny nawrót dolegliwości. Podstawowe aktywności pomagające chorym na SM obejmują między innymi:
- ćwiczenia rozciągające – poprawiające elastyczność i ruchomość w stawach,
- równoważne – wykonywane bez dodatkowego sprzętu lub z wykorzystaniem na przykład piłki rehabilitacyjnej,
- ćwiczenia na koordynację – w przypadku osób chorych na SM poprawiają kontrolę nad ruchem i zwiększają jego zakres,
- dynamiczne – wzmacniające mięśnie i ogólną wydolność organizmu chorego,
- ćwiczenia oddechowe – relaksują i dotleniają, zapobiegając infekcjom dróg oddechowych.
Dla osób ze stwardnieniem rozsianym wskazane są ćwiczenia bez obciążeń lub te wykonywane w wodzie, ponieważ wydłuża się wtedy czas ćwiczeń bez nadmiernego zmęczenia i obciążenia stawów.
Sprzęt rehabilitacyjny dla chorych na SM
W przypadku stwardnienia rozsianego konieczny może się okazać sprzęt ortopedyczny, który ułatwia (lub w ogóle umożliwia) choremu w miarę normalne, samodzielne funkcjonowanie na co dzień. W zależności od stadium choroby, indywidualnych potrzeb i kondycji chorego, niezbędne mogą być różne urządzenia i pomoce ortopedyczne…
- Ortezy (tak zwane łuski) – to podstawowy sprzęt rehabilitacyjny dla osób z SM. Ortezy utrzymują stawy w prawidłowej i bezpiecznej pozycji. Wykonywane są z lekkich tworzyw sztucznych, wyściełanych komfortowym materiałem i dopasowywane do konkretnej osoby oraz schorzenia. Ortezy są wygodne, anatomiczne i praktyczne – mogą być używane przez dłuższy czas i nie przeszkadzają (tak jak na przykład założony na stałe gips) w czynnościach higienicznych, ubieraniu się etc., bo łatwo je w każdej chwili samodzielnie zdjąć i ponownie założyć.
Fot. Orteza stabilizująca staw skokowy Actimove Talocast Airgel (Trainer). Łatwe i szybkie założenie ortezy jest przydatne na przykład przy stwardnieniu rozsianym, kiedy precyzyjne ruchy nie zawsze są łatwe i / lub możliwe do wykonania.
Fot. Orteza ręki stabilizująco-korygująca Actimove Manus Forte – pokryta oddychającym materiałem i – co ważniejsze – skonstruowana w taki sposób, że umożliwia samodzielne zakładanie jej sobie jedną ręką.
Fot. Orteza na rękę i przedramię PFD Carpal, przeznaczona do wczesnej mobilizacji stawu.
- Wózki inwalidzkie – choć nie są typowym sprzętem do rehabilitacji, w pewnym momencie dla chorych na SM mogą się okazać koniecznością, zwłaszcza w czasie rzutu choroby. Do wyboru są wózki inwalidzkie o napędzie ręcznym lub elektryczne. Każdy z nich jest dobierany indywidualnie do potrzeb pacjenta. Wózek ręczny ma przewagę nad pozostałymi rodzajami, ponieważ pozwala on użytkownikowi utrzymywać dobrą kondycje mięśni ramion, zapewniając w ten sposób pacjentowi pewien rodzaj stałej rehabilitacji.
Fot. Wózek inwalidzki ręczny i wózek inwalidzki elektryczny
Wybór wózka inwalidzkiego, nawet do tymczasowej pomocy choremu na SM, może dla niektórych pacjentów okazać się trudnym doświadczeniem, zwłaszcza w sytuacji niepogodzenia się z własnymi ograniczeniami fizycznymi. W takich sytuacjach bardziej pomocny okazuje się niekiedy balkonik rehabilitacyjny.
- Balkonik rehabilitacyjny – jest przeznaczony dla osób, które – choćby z trudem – ale jednak mogą samodzielnie się poruszać. Stanowi on swoistą zachętę do rehabilitacji i ćwiczeń oraz alternatywę dla osób, u których korzystanie z wózka wywołuje zbyt silny stres.
Fot. Balkonik inwalidzki KAROL – przeznaczony dla wszystkich osób o ograniczonej sprawności ruchowej, w tym dla chorych na SM. Bardzo lekki, praktyczny, łatwo się rozkłada, a po złożeniu zajmuje bardzo mało miejsca.
