Przyczyny, przebieg, leczenie i zaopatrzenie ortopedyczne chorych
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to – wbrew pozorom – dość rzadko występujące schorzenie. Według szacunków dotyka ono około 0,5 do 1,5% populacji. RZS atakuje zazwyczaj osoby w podeszłym wieku, jednak zachorowanie młodszych osób nie jest wykluczone. Na czym polega RZS, jaki jest jego przebieg i jak wygląda leczenie oraz rehabilitacja?
Reumatoidalne zapalenie stawów jest określane również, jako gościec stawowy. W trakcie choroby procesowi destrukcji ulega tkanka łączna znajdująca się w organizmie w obrębie stawów. Na samym początku dochodzi do stanu zapalnego błony maziowej, która w efekcie staje się coraz większa i grubsza. W przypadku zdrowego organizmu błona maziowa ochrania chrząstki stawowe, natomiast w przebiegu choroby rozrastająca się błona maziowa ogranicza dostawanie się substancji odżywczych z płynu stawowego do chrząstek – w taki sposób dochodzi do ich powolnego niszczenia. Chrząstki ulegają uszkodzeniu, pojawiają się na nich nadżerki (czyli specyficzne narośle zniekształcające stawy), a następnie dochodzi również do zajęcia przez chorobę obszarów okołostawowych: torebek, więzadeł, ścięgien i pochewek stawowych. W wyniku tych procesów pacjent traci powoli możliwość prawidłowego ruszania zajętymi chorobą stawami, co prowadzi do ograniczenia jego mobilności.
Warto wiedzieć, że reumatoidalne zapalenie stawów to choroba, która występuje w ciele symetrycznie – jeśli więc zajmuje ona stawy lewej dłoni, to z całą pewnością pojawi się również po prawej stronie ciała.
Fot. Reumatoidalne zapalenie stawów dotyka zazwyczaj osoby starsze.
RZS – przyczyny powstawania i objawy schorzenia
Przyczyny powstawania reumatoidalnego zapalenia stawów nie są niestety znane. Wiadomo jednak, że schorzenie to ma podłoże autoimmunologiczne. Co to oznacza? Układ odpornościowy pacjenta atakuje własne, zdrowe tkanki. Lekarzom udało się natomiast ustalić, że na występowanie RZS wpływa posiadanie genu HLA-DRB1, więc schorzenie to może być dziedziczne. Ponadto ujawnieniu się objawów reumatoidalnego zapalenia stawów sprzyjają czynniki środowiskowe, takie jak infekcje czy palenie papierosów. To właśnie one odpowiedzialne są za pobudzenie organizmu do produkcji cytokin (białek) prozapalnych, przyspieszających rozwój schorzenia.
Reumatoidalne zapalenie stawów we wczesnej fazie objawia się najczęściej zesztywnieniem i lekką deformacją stawów palców u rąk i stóp. Choroba rzadziej atakuje duże stawy (np. staw biodrowy), jednak nie jest to niemożliwe. RZS ma okresy zaostrzeń, w trakcie których (oprócz bólu stawów) może wystąpić podwyższona temperatura ciała. W okresach remisji objawy osłabiają się. Dodatkowe symptomy, na które powinno się zwrócić uwagę, to także szybka utrata wagi, uczucie ciągłego zmęczenia, brak apetytu, a także poranna sztywność zaatakowanych przez RZS stawów – bolesna i utrzymująca się do około godziny po przebudzeniu.
Fot. Nieleczone RZS znacząco ogranicza mobilność chorych – dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie schorzenia.
Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów – farmakoterapia i inne zalecenia
Niestety – reumatoidalnego zapalenia stawów nie da się całkowicie wyleczyć. Istnieją jednak terapie, które mają na celu powstrzymanie rozwoju choroby lub przynajmniej znaczne złagodzenie jej objawów i przede wszystkim zminimalizowanie bólu do tego stopnia, aby chory mógł funkcjonować stosunkowo normalnie.
Najważniejsze w powodzeniu terapii farmakologicznej jest szybkie rozpoznanie choroby – im dalej ona postępuje, tym większe uszkodzenia stawów obserwuje się u chorego, co znacząco zmniejsza jego szanse za powstrzymanie rozwoju schorzenia i przywrócenie sprawności. Podstawą farmakoterapii na wczesnym etapie choroby jest podawanie leków hamujących namnażanie się komórek zapalnych. W okresach zaostrzenia choroby, w których dolegliwości bólowe są bardzo silne, stosuje się okresowo niesteroidowe leki przeciwzapalne, które przynoszą pacjentom znaczną ulgę (nie można ich jednak przyjmować przez długi czas, ponieważ mają negatywny wpływ na błonę śluzową żołądka i florę bakteryjną jelit). Popularność zyskują również terapie prowadzone przy pomocy leków biologicznych, wykorzystywanych również w leczeniu nowotworów. Są to substancje produkowane z udziałem naturalnych składników, imitujących procesy zachodzące w ciele człowieka. Leki biologiczne przynoszą bardzo dobre efekty, wyciszają objawy choroby nawet na kilkanaście miesięcy.
Oprócz farmakoterapii, chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów powinni stosować się do podstawowych zaleceń, mających przynieść im ulgę oraz usprawnić codzienne funkcjonowanie. Pacjenci nie mogą przeciążać chorych stawów, co wiąże się z zaprzestaniem podejmowania ciężkich prac fizycznych. Ponadto w trakcie codziennych czynności muszą wykorzystywać swoje stawy symetrycznie – na przykład podnosić przedmioty obiema rękami, a nie jedną. Mimo tego, że nie należy przeciążać stawów, to nie można ich również unieruchamiać całkowicie – chory powinien regularnie ćwiczyć chore miejsca – nawet, jeśli miałoby to być wyłącznie naprzemienne przykurczanie i prostowanie palców. Oprócz tego w przebiegu RZS należy utrzymywać prawidłową masę ciała, a także dbać o odpowiednią ilość snu, nawodnienie organizmu i wzmacnianie odporności.
Zaopatrzenie medyczne dla osób z RZS
Oprócz leczenia farmakologicznego, osobom cierpiącym na RZS polecana jest rehabilitacja, a także użytkowanie właściwie dobranych elementów zaopatrzenia medycznego. Praca z rehabilitantem polega zazwyczaj na wykonywaniu ćwiczeń mających na celu zachowanie ruchomości stawów (ćwiczenia te w pewnym zakresie można wykonywać również samodzielnie w domu). Zaopatrzenie medyczne ma natomiast na celu z jednej strony zachowanie prawidłowych funkcji stawu, a z drugiej – usprawnienie mobilności.
Spośród sprzętu medycznego, polecanego osobom z reumatoidalnym zapaleniem stawów, można wyróżnić ortezy, mające na celu fizjologiczne ułożenie danej części ciała, a także usprawnienie jej motoryki. Ze względu na częste występowanie objawów RZS w obrębie stawów dłoni, najpopularniejszym elementem zaopatrzenia jest orteza ręki stabilizująco-korygująca. Po pierwsze, przywraca ona prawidłowe ułożenie stawu w pozycji spoczynku, a po drugie – stabilizuje dłoń, umożliwiając tym samym pewniejszy chwyt. Dobrej jakości orteza, która przynosi ulgę osobom z RZS, powinna posiadać fiszbiny usztywniające, a także pasy, które pozwalają ściśle dopasować element do anatomicznego kształtu dłoni – te cechy posiada miedzy innymi orteza ręki Actimove Manus Forte, której konstrukcja zawiera dodatkowo aluminiową stalkę, gwarantującą idealne dopasowanie do ręki.
Fot. Noszenie ortezy ręki korygująco-stabilizującej przynosi ulgę pacjentom z RZS.
Drugim obszarem, który jest atakowany przez RZS równie często jak dłonie, są stawy w obrębie stopy – palcowe oraz skokowy. W tym przypadku również zaleca się stosowanie ortez, ale także innego zaopatrzenia, korygującego rozmaite deformacje spowodowane przez reumatoidalne zapalenie stawów (na przykład koślawość paluchów, palce młotkowate). Do tego celu służą przede wszystkim wkładki ortopedyczne oraz buty o specjalnych właściwościach. Dla pacjentów z RZS polecane są szczególnie buty Scholl ze specjalnie zaprojektowanymi wkładkami amortyzującymi kroki, a jednocześnie zmniejszające ból związany z urażaniem zdeformowanych przez chorobę palców stóp. Dobrym wyborem dla pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów są zwłaszcza buty Scholl z wkładką biomechanics (dzięki trójpłaszczyznowemu systemowi kontroli ruchu niweluje ból stóp w trakcie chodzenia), backguard (idealnie absorbuje wstrząsy podczas stawiania kroków), a także memory cushion (pomaga w równomiernym rozłożeniu ciężaru ciała na całej powierzchni stopy).
Fot. Buty Scholl ze specjalnie zaprojektowanymi wkładkami zmniejszają ból związany z poruszaniem się.
Aby wspomóc mobilność chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, stosuje się również laski i kule. Laski przeznaczone są głównie dla osób, które odczuwają dolegliwości bólowe związane z deformacjami palców stopy. Jeśli natomiast choroba obejmuje także stawy palców rąk, wówczas stosuje się kule pachowe, które w mniejszym stopniu angażują dłoń. Laska lub kula, „towarzysząca” chorej kończynie, odciąża ją i nie dopuszcza do pojawienia się bólu związanego z poruszaniem. Wybierając laski, warto zwrócić uwagę na możliwość regulacji ich długości w taki sposób, aby pacjent mógł dopasować wysokość do własnych preferencji. Z kolei kupując kule pachowe, trzeba sprawdzić, czy element do podporu pachy jest miękki i wygodny w codziennym użytkowaniu.
Fot. Kule i laski odciążają chory staw i podtrzymują efekty rehabilitacji u osób z RZS.
