Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) to schorzenie przewlekłe, o podłożu autoimmunologicznym, atakujące w większości przypadków młodych mężczyzn w wieku 20 – 30 lat. Objawia się dolegliwościami bólowymi, zmianą postawy oraz ograniczeniem mobilności pacjenta. Jakie są przyczyny występowania choroby, jak wygląda jej przebieg i jakie formy leczenia są obecnie dostępne dla osób z ZZSK?
Niestety, patogeneza, czyli mechanizm powstawania choroby, nie jest do tej pory jednoznacznie wyjaśniony. Naukowcy i lekarze ustalili jednak, że kluczową rolę w pojawieniu się tego schorzenia odgrywa czynnik genetyczny. Zaobserwowano, że nawet u 95% chorych obecny jest antygen HLA-B27, choć nie jest to jednoznaczna wskazówka do oceny patogenezy ZZSK, ponieważ ten antygen pojawia się również u 7% – 8% populacji (także u osób, które nie chorują na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa). Inne czynniki, które według badaczy mogą wpływać na rozwój choroby, to czynniki środowiskowe (zakażenia bakteryjne w obrębie układu moczowego i pokarmowego), a także immunologiczne (upośledzenie układu odpornościowego).
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa polega przede wszystkim na odkładaniu się soli wapnia w kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania elementach kręgosłupa (to jest w obrębie pierścieni włóknistych, stawów międzykręgowych i więzadeł kręgosłupa). Prowadzi to do skostnienia wyżej wymienionych struktur, a w efekcie do usztywnienia całego kręgosłupa. Lekarze przyrównują jego wygląd do kija bambusowego z poprzecznymi mostkami kostnymi. Oprócz tego, choroba może zająć również stawy biodrowe (co zdarza się bardzo często), okostną oraz ścięgna w miejscach, w których są one połączone z kością (przykładem jest ścięgno Achillesa). Do tego dochodzą również przykurcze mięśni, będące reakcją obronną na kostnienie kręgosłupa.
Fot. ZZSK dotyka głównie stosunkowo młodych mężczyzn, którzy chorują w wieku 20 – 30 lat.
ZZSK – objawy schorzenia i szeroka diagnostyka
W początkowym etapie rozwoju choroby objawy są nieswoiste – oznacza to, że trudno na pierwszy rzut oka rozpoznać, czy ich występowanie świadczy o pojawieniu się zesztywniającego zapalenia stawów, czy o rozwoju innego schorzenia reumatycznego. Na samym początku pojawia się u pacjenta ból w okolicy odcinka lędźwiowego kręgosłupa, promieniujący aż do pośladków. Charakterystycznym jest również to, że objawy bólowe nasilają się w spoczynku, w nocy i nad ranem, a ustępują w trakcie ćwiczeń oraz po umiarkowanym wysiłku fizycznym. Oprócz tego pacjent może odczuwać sztywność kręgosłupa (zwłaszcza rano), brak apetytu (i powiązany z tym spadek masy ciała), a także ogólne osłabienie. Początkom choroby towarzyszą również stany podgorączkowe.
W późniejszym stadium ZZSK wyżej wymienione objawy nasilają się i dołączają do nich kolejne: stopniowe ograniczenie ruchomości odcinka szyjnego, ból nasilający się przy oddychaniu (w momencie zaczerpnięcia powietrza), promieniujący aż do żeber. Postępujące sztywnienie kręgosłupa prowadzi również do osiągnięcia tzw. „postawy narciarza”: klatka piersiowa wędruje w przód, choremu trudno jest się wyprostować i obrócić, by spojrzeć w tył.
Diagnostyka zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa polega przede wszystkim na pogłębionym wywiadzie lekarskim z chorym, obserwacji jego dolegliwości bólowych (wskazaniem do stwierdzenia ZZSK jest ból w okolicy lędźwiowej utrzymujący się powyżej trzech miesięcy), a także na wykonaniu zdjęcia RTG kręgosłupa, tomografii komputerowej bądź rezonansu magnetycznego. Jako badanie uzupełniające, wykonuje się pełną morfologię z oznaczeniem antygenu HLA-B27, wskaźnikiem CRP i OB.
Fot. Ostry ból w klatce piersiowej przy oddychaniu to jeden z objawów ZZSK.
Sposoby leczenia zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa
W leczeniu zesztywniającego zapalenia stawów stosuje się różne terapie – od farmakologicznych, poprzez rehabilitacje, aż po psychoterapię. Niestety, ZZSK nie da się całkowicie wyleczyć, dlatego terapie mają na celu przede wszystkim powstrzymanie szybkiego rozwoju choroby, podniesienie mobilności pacjenta, a także uśmierzenie dolegliwości bólowych. Ponieważ przebieg schorzenia charakteryzuje się stanami zaostrzenia i remisji, terapie muszą być ściśle dostosowane do aktualnego stanu pacjenta.
Farmakoterapia opiera się przede wszystkim na przyjmowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które z jednej strony znacząco łagodzą dolegliwości bólowe, a z drugiej – ograniczają stan zapalny i poranną sztywność kręgosłupa. Oprócz tego stosuje się preparaty rozkurczowe, które zapobiegają sztywnieniu mięśni pleców i klatki piersiowej. W ciężkich przypadkach zaostrzeń choroby wprowadza się leki biologiczne, oparte na naturalnych składnikach, wykazujących wysoką skuteczność w walce z objawami choroby.
Niezwykle istotnym elementem leczenia osób z ZZSK jest rehabilitacja. Prowadzi się ją na różne sposoby i dostosowuje się ćwiczenia do zakresów ruchu danego pacjenta. Składają się na nią masaże lecznicze, zajęcia na basenie, ćwiczenia wykonywane z rehabilitantem oraz w domowym zaciszu – samodzielnie przez pacjenta. W ciężkich przypadkach deformacji kręgosłupa stosuje się również zabiegi operacyjne, mające na celu korekcję zniekształceń. Wielu pacjentów korzysta także z pomocy psychoterapeuty, która ogranicza ryzyko popadnięcia w depresję i utrzymuje chorego w dobrym stanie psychicznym – podnosi jego motywację do leczenia i do aktywności.
Fot. Na rehabilitację osób z ZZSK składają się miedzy innymi lecznicze masaże, zmniejszające napięcie mięśniowe…
Zaopatrzenie medyczne dla pacjentów z ZZSK – miękka ortopedia i pionizowanie
Oprócz farmakoterapii i ćwiczeń rehabilitacyjnych, dla chorych cierpiących z powodu zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa poleca się elementy zaopatrzenia ortopedycznego, które mają na celu poprawę mobilności pacjenta oraz uśmierzenie bólu. Dobre efekty przynosi stosowanie miękkiej ortopedii – kołnierzy oraz pasów stabilizujących odcinek lędźwiowo-krzyżowy. Wśród szerokiej oferty zaopatrzenia ortopedycznego wyróżnia się kołnierz Actimove Cervical, wykonany z miękkiej pianki. Jeśli chodzi o odcinek lędźwiowo-krzyżowy (który przy ZZSK boli najbardziej), to warto zwrócić uwagę na sznurówkę Actimove Lombacare (dopasowuje się ją do budowy ciała, dzięki długim sznurówkom) lub pas stabilizujący Actimove Lumbal, zapinany na wygodne rzepy. Każdy z tych elementów zmniejsza przede wszystkim napięcie mięśniowe poprzez utrzymanie stałej temperatury, a także odciążenie odcinka szyjnego bądź lędźwiowego kręgosłupa.
Fot. Od lewej: kołnierz ortopedyczny, sznurówka oraz pas stabilizujący Actimove.
Dla pacjentów w bardziej zaawansowanym stadium choroby, u których notuje się pogorszenie mobilności, wcześniej wspomnianą „postawę narciarza” oraz znaczne zesztywnienie kręgosłupa, dobrym wyborem jest zaopatrzenie medyczne wspierające mobilność. U większości pacjentów sprawdza się klasyczny balkonik inwalidzki – daje on stabilność podczas poruszania się po mieszkaniu czy na zewnątrz, w niewielkich odległościach od domu. Przy zakupie warto zwrócić uwagę na to, czy balkonik jest składany – nie zajmuje wówczas wiele miejsca i można wygodnie przewozić go samochodem. Dla pacjentów, którzy nie chcą rezygnować z codziennych aktywności (jak na przykład chodzenie do sklepu) optymalna może być podpórka inwalidzka trójkołowa. Znacznie usprawnia ona mobilność osób z zesztywniałym kręgosłupem i daje im pewne oparcie, co przy zmienionym środku ciężkości ciała w „postawie narciarza” jest niezwykle ważne. Aby zwiększyć komfort pacjenta z ZZSK przebywającego w domu, warto zaopatrzyć go w elektryczny fotel pionizujący. Popularny model OLIMPIA jest niezwykle wygodny i obszerny, a cztery ustawienia siedziska oraz oparcia (do wstawania, siedzenia, półleżenia i leżenia) sprawiają, że pacjent może odpoczywać w ulubionej pozycji bez bólu. Ponadto, wstawanie z fotela pionizującego można także traktować jako domowe ćwiczenie rehabilitacyjne, które pomaga w zachowaniu podstawowych funkcji kręgosłupa poprzez jego „rozruszanie”.
Fot. Od lewej: składany balkonik, podpórka trójkołowa i elektryczny fotel pionizujący.
