Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów to przewlekła i postępująca choroba dziecięca, która wymaga podjęcia leczenia farmakologicznego, ale także – równie ważnej w przypadku tego schorzenia – rehabilitacji. Jej celem jest jak najszybsze przywrócenie stawom sprawności i prawidłowego zakresu ruchu, a także profilaktyka zdrowotna. Regularne, indywidualnie dobrane ćwiczenia i stosowanie odpowiedniego sprzętu ortopedycznego to podstawa. W rehabilitacji dzieci dotkniętych MIZS wykorzystuje się między innymi stabilizatory stawów (różnego rodzaju ortezy), rotory, obuwie ortopedyczne, kule…
Na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów chorują najmłodsi. Schorzenie ujawnia się bowiem u dzieci i młodzieży przed 16 rokiem życia. Przyczyny tej autoimmunologicznej choroby nie są znane. Jej przebieg polega na rozwoju procesu zapalnego w stawach, a także ścięgnach, mięśniach, a nawet w narządach wewnętrznych. Zaczyna się od stanu zapalnego tkanki łącznej w obrębie jednego lub kilku stawów, co objawia się bólem, obrzękiem i zesztywnieniem. Nieleczone MIZS nie tylko ogranicza ruchomość zaatakowanych stawów, ale może doprowadzić do trwałego ich zniekształcenia, co w przypadku dzieci zaburza ich prawidłowy rozwój.
Objawy i diagnoza MIZS
Postawienie diagnozy i jednoznaczne stwierdzenie, że w danym przypadku chodzi o młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, wymaga uważnej obserwacji młodego pacjenta (który nie zawsze przecież – choćby z racji wieku – potrafi wyartykułować, że coś jest nie tak, jak powinno) i utrzymywania się objawów choroby przez kilka tygodni. Symptomy MIZS obejmować mogą miedzy innymi: ból i / lub obrzęk stawów, ograniczenie ich ruchomości, tak zwaną sztywność poranną, przykurcze, czasami także zaniki mięśniowe. Dziecko jednak może w ogóle nie sygnalizować jakiegokolwiek dyskomfortu. Może go po prostu odczuwać, a choroba będzie postępować, prowadząc w końcu do poważnych deformacji stawów, zaburzenia (przyspieszenia lub opóźnienia) wzrostu kończyn czy nawet trwałych dysfunkcji ruchowych. Warto więc być wyczulonym na objawy towarzyszące, takie jak na przykład brak apetytu, niechęć do podejmowania aktywności fizycznej, słabsza kondycja, nienaturalny sposób poruszania się, zmniejszona wrażliwość dziecka na różnego rodzaju bodźce – zarówno te fizyczne, jak i psychiczne, niepokój podczas snu, czasami nerwowość lub agresywne zachowanie… Wszystko, co odbiega od normy, może być pokłosiem dolegliwości bólowych.
MIZS – przebieg choroby
Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów może mieć trzy postacie: nielicznostawową, wielostawową i uogólnioną. Najczęstszą, bo występującą u połowy chorych, jest ta pierwsza forma schorzenia, w której stan zapalny przez pierwsze pół roku obejmuje (zwykle symetrycznie) tylko kilka stawów (maksymalnie cztery), w tym między innymi stawy łokciowe, skokowe i / lub kolanowe oraz małe stawy dłoni i / lub stóp. W tej postaci choroby zapalenie rozwija się niekiedy także w gałce ocznej. Przy wielostawowym MIZS, w ciągu pierwszych sześciu miesięcy choroby atakowanych jest więcej niż pięć stawów. Chorują dłonie i stopy, biodra, kolana, barki, a nawet szyja czy szczęka oraz – podobnie jak w pierwszym przypadku – wzrok. Co ciekawe, ta forma schorzenia częściej dotyka dziewcząt niż chłopców. W uogólnionej – najcięższej, ale jednocześnie najrzadszej postaci choroby, dochodzi (poza zapaleniem stawów) do wielu powikłań, ponieważ w jej przebiegu zajmowane są różne organy wewnętrzne. W zależności od rozpoznania i stadium MIZS, w procesie leczenia i rehabilitacji pacjenta uczestniczą więc różni specjaliści.
Leczenie pacjentów z MIZS
Leczenie tej choroby polega w pierwszej kolejności na eliminacji bólu, do czego stosuje się zazwyczaj niesteroidowe leki przeciwzapalne i na niedopuszczaniu do trwałych deformacji stawów. Jeśli do takowej już doszło, poza farmakoterapią włącza się także niekiedy leczenie operacyjne. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów „z definicji” leczy reumatolog dziecięcy, ale ze względu na rozległość niektórych stanów zapalnych i powikłania obejmujące nie tylko układ kostny, ale również mięśniowy i inne, terapie dzieci chorujących na MIZS wymagają w procesie leczenia także innych specjalistów, jak choćby okulisty, ortopedy, chirurga, fizjoterapeuty czy wreszcie osoby odpowiedzialnej za dobór (a niekiedy także wykonanie na indywidualne zamówienie) odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego.
MIZS – rehabilitacja dzieci
Dzieci chorujące na MIZS rehabilituje się wieloma metodami. Na początku, szczególnie przy dużych dolegliwościach bólowych, stosuje się krioterapię, masaże… a potem najczęściej jest to terapia przez ruch, który – szczególnie w okresie rozwojowym człowieka – jest bardzo ważny. Zależnie do stanu pacjenta, mogą to być najpierw ćwiczenia wykonywane z fizjoterapeutą (napinanie mięśni, ruch wspomagany etc.), a potem już samodzielny „trening”. Indywidualnie dobierane ćwiczenia pozwalają nie tylko przywrócić i / lub zachować właściwą ruchomość stawów, ale także zapobiegają ich deformacji oraz zanikowi mięśni i różnego rodzaju wtórnym wadom. Nieleczone, nierehabilitowane dziecko z MIZS z powodu bólu automatycznie odciąża dany staw, przeciążając inny, przyjmuje nieprawidłową postawę ciała i nieświadomie ją utrwala. Z tego powodu leczenie i rehabilitacja pacjenta chorującego na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów wymagają często – poza ćwiczeniami – zastosowania także specjalistycznego sprzętu ortopedycznego. Niekiedy niezbędna jest na przykład korekcja kręgosłupa (za pomocą szelek czy gorsetu), czasami stabilizacja stawów w kończynach dolnych (przy zastosowaniu różnego rodzaju ortez), skorygowanie ustawienia stóp (obuwiem ortopedycznym), czy rehabilitacja pooperacyjna, w ramach której pacjent na przykład uczy się chodzić i potrzebuje do tego kul ortopedycznych…
Fot. Rehabilitacja dzieci dotkniętych młodzieńczym idiopatycznym zapaleniem stawów jest niezbędna i równie ważna jak farmakoterapia.
Zaopatrzenie ortopedyczne przy MIZS
Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów to choroba przewlekła, w przypadku której istnieje ogromne ryzyko rozwinięcia się u dziecka trwałych dysfunkcji narządu ruchu. Dlatego stała rehabilitacja (od samego początku, czyli od momentu postawienia diagnozy) jest tak istotna. Rehabilitować należy zarówno w okresie zaostrzenia schorzenia, jak i w czasie remisji. Oto, jaki sprzęt ortopedyczny może być przydatny w różnych przypadkach i różnych stadiach MIZS…
- Wkładki ortopedyczne do butów, stosowane na przykład w przypadku przykurczu w stawie kolanowym, którego nie udaje się „rozćwiczyć”. Dziecko nie może w takiej sytuacji całkowicie wyprostować nogi, która staje się przez to „krótsza”, a to powoduje z kolei nieprawidłowe ustawienie miednicy przy poruszaniu się i nieskorygowane prowadzi do deformacji. Dzięki użyciu wkładek „wyrównuje się” długość kończyn i chroni w ten sposób stawy biodrowe oraz kręgosłup pacjenta.
- Ortezy stabilizujące stawy, na przykład stawy kończyn górnych, które z powodu odczuwanego przez dziecko bólu uniemożliwiają mu normalne funkcjonowanie. Taki stabilizator pozwala unieruchomić chory staw w pozycji, w której pacjent odczuwa ulgę. Dość częste jest stosowanie u dzieci między innymi ortezy nadgarstka.
- Rotory do ćwiczeń rąk i nóg, przydatne w zasadzie każdemu choremu na MIZS. Pozwalają nie tylko poprawiać ruchomość stawów (bez nadmiernego obciążania ich), ale również odbudowywać i / lub wzmacniać mięśnie, w przypadku, gdy są one w zaniku, co przy młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów zdarza się – niestety – dość często. Dziecko odczuwające ból stawu mimowolnie chroni tę część ciała i stara się jej nie używać lub maksymalnie odciążać, a to pociąga za sobą osłabienie całej struktury, w tym także mięśni – dlatego rotor na pewnym etapie jest po prostu niezbędny. Podobną funkcję rehabilitacyjną pełni w takiej sytuacji także pływanie.
- Kule ortopedyczne ułatwiające poruszanie się między innymi w czasie pozabiegowej rehabilitacji dziecka lub wtedy, gdy pojawiają się przykurcze.
Fot. Przykładowy sprzęt ortopedyczny do rehabilitacji dzieci dotkniętych MIZS.
Od lewej: orteza na nadgarstek i przedramię, uniwersalny rotor do ćwiczeń kończyn i kule do chodzenia.
